ΨΥΧΟΓΕΝΗΣ ΑΝΟΡΕΞΙΑ

Τι είναι;
Τα τελευταία χρόνια, μια πολύ διαδεδομένη ασθένεια στην πρόσληψη της τροφής είναι η ψυχογενής ανορεξία. Ένα άτομο με ψυχογενή ανορεξία ανησυχεί σε υπερβολικό βαθμό για το βάρος του, ανεξάρτητα από το εάν είναι κάτω από το φυσιολογικό και προσπαθεί με ποικίλους τρόπους να αδυνατήσει. Βιώνει ένα διαρκή φόβο μήπως παχύνει ή γίνει παχύσαρκο. Χαρακτηριστικό είναι ότι ένα άτομο με ψυχογενή ανορεξία έχει εσφαλμένη αντίληψη για την εμφάνισή του. Θεωρεί τον εαυτό του παχύσαρκο παρά τις διαβεβαιώσεις του περιβάλλοντός του και έχει μια εσφαλμένη εικόνα για το σώμα του. Αυτό σημαίνει πως, όταν κοιτά τον εαυτό του στον καθρέφτη, βλέπει το σώμα του παχύτερο από ότι είναι στην πραγματικότητα.

Ωστόσο, ο όρος ανορεξία είναι μάλλον εσφαλμένος, καθώς η ψυχογενής ανορεξία δεν ταυτίζεται με απώλεια της όρεξης για φαγητό. Απώλεια της όρεξης για φαγητό μπορεί να παρατηρηθεί και σε άλλες καταστάσεις, για παράδειγμα σε καταστάσεις κατάθλιψης ή άγχους. Αυτό που παρατηρείται στην περίπτωση της ψυχογενούς ανορεξίας είναι ότι μεταβάλλεται και διαταράσσεται στο άτομο το αίσθημα της πείνας. Η απώλεια όρεξης μπορεί να συνδέεται περισσότερο με κατάθλιψη και έντονο άγχος παρά με την ψυχογενή ανορεξία αυτή καθε αυτή.

Η ψυχογενής ανορεξία μπορεί να εκδηλωθεί με δύο διαφορετικούς τύπους, την ανορεξία υπερφαγικού-καθαρκτικού τύπου και την ανορεξία στερητικού-περιοριστικού τύπου. Στον υπερφαγικό-καθαρκτικό τύπο παρατηρούνται επεισόδια υπερφαγίας τα οποία αντισταθμίζονται με καθαρκτική συμπεριφορά. Το άτομο καταναλώνει μεγάλες ποσότητες τροφής σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Στη συνέχεια, στην προσπάθειά του να ελέγξει και να διατηρήσει το βάρος του καταφεύγει στη χρήση καθαρκτικών, διουρητικών ή κλυσμάτων και πολύ συχνότερα, καταφεύγει σε αυτοπροκαλούμενο εμετό. Ο στερητικός τύπος χαρακτηρίζεται από μια παρατεταμένη και αυστηρή δίαιτα και αποχή από το φαγητό, έντονη και εξουθενωτική γυμναστική και παράλειψη γευμάτων.

Ενδείξεις της ψυχογενούς ανορεξίας αποτελούν ο έντονος φόβος για αύξηση του βάρους, η διαρκής ενασχόληση με το βάρος και το σχήμα του σώματος, η εξαντλητική δίαιτα σε συνδυασμό με την έντονη άσκηση, η κρυφή κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων φαγητού, η αποφυγή κοινωνικών δραστηριοτήτων που περιλαμβάνουν φαγητό (π.χ. κοινωνικά γεύματα), η υιοθέτηση ιδιόρρυθμων διατροφικών συνηθειών (π.χ. το άτομο κρύβει φαγητό σε διάφορα μέρη) και η συνεχής ενασχόληση με το φαγητό (π.χ. συλλογή συνταγών και μαγείρεμα πολύπλοκων φαγητών για τους άλλους).

Η ψυχογενής ανορεξία δεν ταυτίζεται απαραίτητα με μια σκελετωμένη εμφάνιση. Συχνά, αυτό αποτελεί έναν τρόπο αναγνώρισης της ύπαρξης ανορεξίας, αλλά  όχι και το μοναδικό. Πολλοί πιστεύουν ότι η ανορεξία είναι μια διαταραχή που αφορά αποκλειστικά τις γυναίκες. Αυτό που ισχύει είναι ότι η συχνότερη παρουσία της στις γυναίκες σχετίζεται με τις περισσότερες πιέσεις που ασκούνται στις γυναίκες αναφορικά με την εμφάνισή τους και τη διστακτικότητα των ανδρών να μιλήσουν και να παραδεχτούν τέτοιου τύπου δυσκολίες. Συχνά, η ψυχογενής ανορεξία ταυτίζεται με την ψυχογενή βουλιμία. Αυτό που ισχύει και στις δύο περιπτώσεις είναι ότι τα άτομα επιδεικνύουν μια ιδιαίτερη ενασχόληση με το βάρος τους και το σχήμα του σώματός τους και η εμφάνισή τους αποτελεί βασικό κομμάτι της αξιολόγησης του εαυτού τους. Ωστόσο, τα άτομα με ψυχογενή βουλιμία έχουν συνήθως φυσιολογικό βάρος.

Σε ποιους παράγοντες οφείλεται;
Η ψυχογενής ανορεξία αποτελεί μια ασθένεια για την οποία δεν ευθύνεται ένας μεμονωμένος παράγοντας. Τα αίτια της νευρικής ανορεξίας είναι μάλλον πολυπαραγοντικά. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κοινωνίας, ο τρόπος σκέψης του ατόμου αλλά και παράγοντες που σχετίζονται με το ενδοοικογενειακό  συναισθηματικό κλίμα μπορεί να συμβάλλουν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό στην εκδήλωση της ψυχογενούς ανορεξίας. Μάλιστα, φαίνεται ότι οι παράγοντες αυτοί περισσότερο συμπληρώνουν ο ένας τον άλλον παρά αλληλοαποκλείονται.

Ιδιαίτερη βαρύτητα στην εμφάνιση και εκδήλωση της ψυχογενούς ανορεξίας διαδραματίζουν κοινωνικοί και πολιτισμικοί παράγοντες. Η έμφαση των μέσων μαζικής ενημέρωσης στην εξωτερική εμφάνιση και η αναγωγή ενός πολύ αδύνατου γυναικείου σώματος στο ιδανικό δημιουργεί πιέσεις, ιδιαίτερα στις νεαρές και έφηβες κοπέλες να αποκτήσουν σώμα και εμφάνιση ανάλογα με τα προβαλλόμενα πρότυπα ομορφιάς και κομψότητας. Επιπρόσθετα, οι καθημερινές πιέσεις και υποχρεώσεις αυξάνουν το άγχος και την ανησυχία του ατόμου. Πολλοί άνθρωποι στην προσπάθειά τους να επεξεργαστούν την πληθώρα αρνητικών συναισθημάτων καταφεύγουν στο φαγητό ή στον αυστηρό έλεγχο της διατροφής ως ένα μέσο ανακούφισης. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση και η ανασφάλεια μπορεί να αποτελεί μια ακόμη πλευρά της ψυχογενούς ανορεξίας. Πολλά άτομα θέτουν πολύ υψηλούς στόχους και τρέφουν μη ρεαλιστικές προσδοκίες, γεγονός που εντείνει το άγχος που βιώνουν και την αίσθηση της απώλειας προσωπικού ελέγχου. Νιώθουν ότι δεν μπορούν να ασκήσουν έλεγχο στη ζωή τους και καταφεύγουν συχνά στον έλεγχο του σωματικού βάρους και σχήματος, ικανοποιώντας με αυτόν τον τρόπο την ανάγκη τους για έλεγχο. Επιπρόσθετα, πολλά άτομα με ψυχογενή ανορεξία αναφέρουν δυσκολίες στις ενδο-οικογενειακές σχέσεις ιδιαίτερα αναφορικά με θέματα ελέγχου και εξουσίας και με το συναισθηματικό κλίμα μέσα στην οικογένεια. Τέλος, υπάρχει το ενδεχόμενο γενετικής προδιάθεσης στην εμφάνιση της ψυχογενούς ανορεξίας. Ωστόσο, τα ερευνητικά δεδομένα δεν επιβεβαιώνουν πλήρως τη συγκεκριμένη υπόθεση.

Η ψυχογενής ανορεξία μπορεί να εμφανιστεί σε περιόδους μεταβολών (μετάβαση στην εφηβεία, μετακομίζεις, αλλαγή σχολείου, εγκυμοσύνη μητέρας κ.ά.) κατά τις οποίες απαιτείται από το άτομο να διαθέτει νέες ικανότητες ώστε να προσαρμοστεί στη νέα κατάσταση. Η πεποίθηση του ατόμου ότι δεν θα τα καταφέρει και το αίσθημα της ανεπάρκειας μειώνουν την αίσθηση αυταξίας και αυτοεκτίμησης και αυξάνουν την ανάγκη του για διατήρηση του ελέγχου με κάθε κόστος, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο ένα φαύλο κύκλο. Ιδιαίτερα, η μετάβαση στην εφηβεία και οι ταχύτατες σωματικές μεταβολές που τη συνοδεύουν μπορεί να δημιουργήσουν δυσκολίες κατά την υιοθέτηση μιας νέας ενήλικης πλέον ταυτότητας.

Σημαντικό είναι να υπογραμμιστεί ότι όλοι οι προαναφερθέντες παράγοντες αποτελούν εν δυνάμει αιτίες-υποθέσεις για την εκδήλωση της ψυχογενούς ανορεξίας, ωστόσο κάθε άτομο έχει τη δική του προσωπικότητα και προσωπική ιστορία και βασικό είναι να δίνεται έμφαση καταρχήν σε αυτά τα στοιχεία.

Τι συνέπειες έχει;
Η ψυχογενής ανορεξία προκαλεί σε σωματικό επίπεδο μια ποικιλία αρνητικών επιπτώσεων, όπως καρδιακά προβλήματα (υπόταση, αρρυθμία, ταχυκαρδία κ.ά.) αφυδάτωση, αμηνόρροια στις γυναίκες, προβλήματα στις αναπαραγωγικές λειτουργίες, προβλήματα πέψης και γαστρεντερικές δυσλειτουργίες, τριχόπτωση, κόπωση, ζαλάδες ή λιποθυμία, αϋπνίες, οστεοπόρωση, κατεστραμμένη οδοντοστοιχία και παγωμένα άκρα.
Σε συναισθηματικό επίπεδο, το άτομο με ψυχογενή ανορεξία βιώνει φόβο και ανησυχία μήπως παχύνει και, όταν τρώει, μπορεί να νιώθει ενοχές και στενοχώρια. Συχνά, μοιάζει να έχει κατάθλιψη, καθώς είναι κακόκεφο, απαισιόδοξο και ευερέθιστο. Σε κοινωνικό επίπεδο, το άτομο αρχίζει να απομονώνεται, ενώ οι κοινωνικές του σχέσεις περιορίζονται σε σημαντικό βαθμό. Μάλιστα, μπορεί να αποσύρεται από τις διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις και, ιδιαίτερα,  τις δραστηριότητες που σχετίζονται με το φαγητό. Επιπρόσθετα, παρατηρείται μείωση του σεξουαλικού ενδιαφέροντος.
Είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη ότι η ψυχογενής ανορεξία συνδέεται με υψηλό βαθμό επικινδυνότητας για τη ζωή του ατόμου. Ασφαλώς, η επικινδυνότητά της καθορίζεται από τα συνοδά προβλήματα και τις επιπλοκές στη σωματική υγεία του ατόμου. Η υπερβολική απώλεια βάρους επιφέρει σειρά προβλημάτων στη σωματική υγεία, όπως αμηνόρροια, οιδήματα, υπόταση, υποθερμία, βραδυκαρδία, συστολικό καρδιακό φύσημα, τα οποία μπορούν να οδηγήσουν στο θάνατο. Για το λόγο αυτό, σε αρκετές περιπτώσεις συνίσταται η ένταξη του ατόμου σε νοσοκομειακό πλαίσιο.

Τι μπορούμε να κάνουμε;
Αναμφισβήτητα η ψυχογενής ανορεξία αποτελεί μια πολύπλοκη και ιδιόμορφη ασθένεια η οποία, όμως, μπορεί να αντιμετωπιστεί. Σημαντικό είναι να λάβουμε την κατάλληλη ενημέρωση, ώστε να καταλάβουμε τι νιώθει και τι αντιμετωπίζει το άτομο με ψυχογενή ανορεξία. Επιπρόσθετα καλό θα ήταν να απευθυνθούμε σε κάποιον για περαιτέρω επαγγελματική βοήθεια, συμβουλευτική και υποστήριξη.  

Βιβλιογραφία
Ευθυμίου, Κ., Μαυροειδή, Α., Παυλάτου, Ε., & Καλαντζή-Αζίζι, Α. (2006). Πρώτες βοήθειες ψυχικής υγείας. Ελληνικά Γράμματα.
Lock, J., LeGrande, D., Agras, W. S., & Dare, C. (2005). Εγχειρίδιο θεραπείας για την ψυχογενή ανορεξία. Εκδόσεις Πατάκη.

Εάν επιθυμείτε να λάβετε ενημέρωση ή συμβουλευτική υποστήριξη όσον αφορά τέτοια ζητήματα ή για άλλες προσωπικές δυσκολίες, μπορείτε να απευθυνθείτε στο Γραφείο Παροχής Κοινωνικών Υποστηρικτικών Υπηρεσιών του Δήμου Θέρμης στην οδό Ταβάκη 28, στον 1ο όροφο και στο τηλέφωνο 2310 466691 από Δευτέρα έως Παρασκευή 9:00 έως 17:00. Οι συναντήσεις πραγματοποιούνται κατόπιν τηλεφωνικού ραντεβού. Όλες οι υπηρεσίες παρέχονται από ψυχολόγους και είναι δωρεάν.